Pam fyswn i isio mwydro efo rhywbeth gwleidyddol fel Undod?

Rhan o’r gyfres Cam nesaf Cymru

Dwi ddim am esgus nad ydw i’n berson gwleidyddol – mi ydw i. Dwi wedi bod erioed. Fel y mae fy nheulu ac fel y bydd fy mhlant yn tyfu i fod. Felly, mae’n hawdd i mi ddweud y dylai pawb fod â diddordeb gweithredol mewn gwleidyddiaeth – os nad am unrhyw reswm arall na’r ffaith mai drwy wleidyddiaeth mae eraill yn rheoli ein bywydau. Dyma’r ffordd maen nhw’n ein rheoli ni. Efallai byddwch yn ymateb drwy ddweud ‘Does neb yn fy rheoli i, dwi’n dewis yr hyn dwi isio pan dwi isio fo – mae’n wlad rydd’ (gydag iaith ychydig yn fwy lliwgar o bosib).

Mae’r ddau ddatganiad yn gywir. Rydym yn byw yn yr hyn a dybiwn i fod yn ‘wlad rydd’, ni sy’n dewis i bwy a rown ein pleidlais, ac os nad ydyn yn plesio wel allan a nhw tro nesa. Ond ai’r gwirionedd yw mai dim ond o fewn y fframwaith a osodir gan gyfreithiau, rheolau, normau ac ymddygiad derbyniol yr ydym yn rhydd? Ai’r gwir yw ein bod ni’n ddim ond yn rydd-ish?

Gallaf ddewis dechrau gweithio ar unrhyw adeg rhwng 8am a 10am oherwydd fod gen i drefniant gwaith hyblyg, cyn belled â fy mod i’n gwneud fy oriau. Dwi’n teimlo mewn rheolaeth.

Fe allwn i hefyd ddewis mynd i’r gwaith am 12yp a gadael am 12:30yp, fy newis i yw hynny – ond fyddai’m yn cadw fy swydd yn hir. Allwn ddewis mynd i’r archfarchnad yn fy nillad isaf neu noeth hyd yn oed, ond bydd pawb yn siarad amdanaf a bosib yn chwerthin arnaf yn fy nghymuned. Efallai bydd rhywun yn galw’r heddlu ac o bosibl gai’n neud am fod yn anweddus. Felly dwi ddim. Y peth ydi fydd hyn ddim yn dod i fewn i’n newisiadau wrth wisgo i fynd allan. Nid dillad neu ddim ond pa ddillad. Hyd yn oed wedyn, dwi’n dewis rhywbeth sy’n gymdeithasol dderbyniol o fewn fy hunaniaeth fy hun. Rwy’n teimlo fy mod wedi bod yn rhydd i wneud fy newis ynglŷn â sut dwi’n edrych ac yn yr hyn a wisgaf, ond ydi hyn yn hollol gywir?

Mewn gwirionedd mae ein rhyddid wedi’i gyfyngu gan gyfreithiau, rheolau, normau ac ymddygiadau derbyniol sy’n aml yn pennu pa ddewisiadau sy’n dod â gwobrau a pha ddewisiadau sy’n debygol o fod yn broblemus. Wrth gwrs rydym yn derbyn fod rhai deddfau sylfaenol yn ddefnyddiol i annog pobl i beidio ymddwyn yn  wrthgymdeithasol neu niweidiol. Fodd bynnag, gall deddfau fod yn anghyfiawn, ac mae’n aml yn wir fod llawer o normau’n ffafrio rhai pobl benodol a ddim eraill.

Beth a wnelo hyn ag Undod? Mae rheolau, deddfau, normau, polisïau, ymddygiad derbyniol, targedau a rheoliadau i gyd yn hyfryd cyhyd â’ch bod chi ar yr ochr iawn iddynt, ac mi ydw i’n siŵr eich bod chi – nes bod chi ddim. Yn waeth na hynny efallai na fydd yn fai arnoch chi i chi beidio â bod: efallai eich bod chi’n cael bargen wael oherwydd pwy ydych chi, beth ydych chi’n ei wneud, o ble rydych chi’n dod, pa mor ‘normal’ ydych chi, pa mor hawdd rydych chi’n ffitio i mewn i’r brif ffrwd. A gadewch inni fod yn onest, y dyddiau hyn mae’n ymddangos fod y ‘brif ffrwd’ yn mynd yn gulach gyda phob ton newydd o wallgofrwydd sy’n amlyncu’r ynysoedd yma.

Chwyldro amdani felly!

Mae’n ymddangos nad yw pobl wedi cyffroi gan y syniad hwn am ryw reswm – sy’n fy synnu, i fod yn onest. Yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf yn unig mae’n debyg fod posib hawlio dros 120,000 o farwolaethau i lymder a dros 50,000 o farwolaethau Covid-19, gyda mwy i ddod. Mae pob un ohonynt yn farwolaethau gwleidyddol, pob teulu’n galaru am rai coll oherwydd dewisiadau gwleidyddol a pholisïau penodol. Ar ben hyn mae gennym nyrsys, meddygon, gofalwyr, gyrwyr, parafeddygon, gweithwyr siop o bob math, glanhawyr, athrawon – pob un i’w aberthu oherwydd dewisiadau a wnaed er mwyn y canlyniad ‘gwleidyddol’ gorau.

Fe gyfrodd Llywodraeth Prydain pob pâr o fenig fel dwy uned o PPE, hunan-les gwleidyddol oedd hyn. Fe wnaethant ddal yn ôl yn ormodol ar alw am gloi-lawr, fel y gwnaeth y llywodraeth yng Nghymru. Maent yn parhau i israddio gwerth ein bywydau i ba fudd bynnag sydd iddynt hwy a’u ffrindiau ym myd busnes, ond hefyd maent yn ein trin fel ffyliaid. Lle gallai fod wedi lliniaru mae disgwyliad i ni ddiolch am yr hyn a gawn yn wyneb marwolaeth, colled a’r trawma. A sbiwch ar y ffordd mae Boris Johnson yn amddiffyn ei gadfridog Dominic Cummings er iddo dorri reolau’r cau mawr. Un set o reolau i ni, un arall iddyn nhw.

Yn y cyfamser mae Llywodraeth Cymru wedi cynnig taliad ychwanegol o £500 i weithwyr gofal… neith £500 ddim prynu wythnos o wyliau i deulu o bedwar pan fydd hyn ar ben, ac yn sicr nid yw’n ddigon i’w gwneud yn iawn fod pobl yn gorfod dewis rhwng mynd i’r gwaith, peryglu eu bywydau, bywydau eu teuluoedd neu’r posibilrwydd o golli eu swyddi.

Yn waeth na hyn i bobl fwyaf gofalgar ein cymdeithas yw gorfod siomi’r tîm a’u cleifion os nad ydyn nhw’n mynd i’r gwaith. Mae’n sylweddoliad o’r math gwaethaf pan welwn fod ein llywodraeth felly yn manteisio ar y bobl ofalgar hyn, ein gweithwyr rheng flaen. Y rhai lleiaf abl i ddewis peidio â gweithio, y rhai sy’n gwneud y swyddi sydd fwyaf hanfodol i’n bywydau (ond na phoener, mae fy nwylo’n brifo o glapio ddydd Iau diwethaf … Mae fy pinkey, wel, yn binc o’r holl beth).

Felly ai’r ateb yw gwleidyddiaeth = drwg ydyw? NA. Na, oherwydd i ddewis peidio â bod yn wleidyddol sa’ waeth deud ‘Gwnewch beth bynnag a fynnoch gyda mi, fy mywyd, fy anwyliaid’. Opsiwn peryg iawn gydag un o’r llywodraethau fwyaf asgell dde er cof byw yn San Steffan. Yr hyn y mae’n rhaid i ni ei wneud yn y tymor byr yw ehangu’r brif ffrwd. Ei ehangu fel ein bod ni i gyd yn ffitio i mewn. Cydnabod pwy yw ein cynghreiriaid. Pwy sy’n sefyll gyda ni fel pobl, fel bodau dynol? Sut ydyn ni’n gwneud i’r realiti hwn weithio i ni i gyd? Y munud a wnawn gwelwn na fydd newid yn bosibl heb ymgysylltiad gwleidyddol, ac mae angen newid arnom, mae angen i’n bywydau ni fod o bwys i’r rhai sydd yn llywodraethu. Mae angen iddynt fod yn gwneud eu penderfyniadau ar sail yr hyn sydd orau i ni.

Mae Undod yn ymladd dros Gymru annibynnol sy’n dod â rheolaeth go iawn i bobl a chymunedau – dyma sut gawn ni newid. Dyma sut wnawn ni’n bywydau fod o bwys i’r rhai mewn llywodraeth: trwy ddod â’r llywodraeth honno’n agosach atom ni. Yn aml fydd Mam neu Nain i’w clywed yn dweud ‘Pwy mae’n perthyn i?’ Dychmygwch os fysa’r rhai sy’n llywodraethu, sy’n dewis, mor agos atoch chi a’ch teulu a hyn. Dylent fod. Sa’ modd gyrru Anti Pat o gwmpas i gael panad gyda’u Mam pan wnaethant rywbeth hurt …

Rwy’n tynnu coes wrth gwrs, ond y pwynt ydi dyna pa mor agos yw ein cymunedau yma yng Nghymru a dyna beth ddylai gael ei adlewyrchu yn strwythurau gwleidyddol ein cymdeithas.

Yn y cyfamser, gadewch inni ddelio â datganoli. Gadewch inni fwrw ymlaen i wneud y newidiadau y gallwn er gwell. Rhaid peidio bod ofn, does dim angen i ni fod. Gadewch inni ddewis sut rydyn ni’n gwneud ein dewisiadau ein hunain. Gadewch inni feddwl am ein rheolau, deddfau, normau, polisïau, targedau a rheoliadau a’u diwygio fel eu bod yn darparu fframwaith lle gall pobl wneud dewisiadau go iawn, lle maent yn rhydd mewn ystyr ystyrlon, a lle mae ansawdd eu bywyd yn cael ei wella. Yn bersonol, byddaf yn dal i bleidleisio yn erbyn siopa noeth, ond dyna’ch dewis chi.

Mae Llywodraeth Cymru a 3.136 miliwn o bobl yn sefyll gyda nhw, ysgwydd i ysgwydd, yn barod iddynt fod yn ddewr, i sefyll gyda ni. Trwy Undod rydym yn codi’n lleisiau gyda’n gilydd. Rydyn ni’n dychmygu Cymru well heddiw fel y gallwn wireddu Cymru ni, yfory.

Darlun gan youtookthatwell